De impact van klimaatverandering op de fenologie in Vlaanderen
Gevolgen voor ecosystemen
1.
Doordat elke soort zich aan een eigen tempo zal aanpassen aan het veranderende klimaat, ontstaan in sommige gebieden nieuwe samenstellingen
van ecosystemen in vergelijking met 30 jaar geleden.
Onder die nieuwe soorten, vaak (invasieve) exoten genoemd, zijn er soorten met een enorme impact op de ecosystemen die ze betreden.
Sommige soorten hebben geen of nauwelijks natuurlijke vijanden in hun nieuwe woongebied:
- hun aantallen kunnen explosief toenemen.
- ze kunnen bepaalde ecosystemen compleet veranderen, door bijvoorbeeld voedselbronnen uit te putten.
De competitie voor voedsel kan groter worden. Soorten kunnen daardoor minder voedsel vinden:
- omdat steeds meer soorten voorkomen met hetzelfde dieet
- doordat minder voedsel beschikbaar is
IMPACT m.b.t. MOEILIJKE AANPASSING
Sommige soorten sterven uit omdat ze zich minder vlot (of niet) kunnen verplaatsen
en zich niet kunnen aanpassen aan warmere temperaturen of drogere omstandigheden.
Sommige soorten doen er eeuwen over om zich aan te passen aan nieuwe omstandigheden. De huidige klimaatverandering gaat hiervoor te snel.
Doordat planten en dieren verschillend reageren op klimaatverandering, krijgen bijvoorbeeld vogels als de bonte vliegenvanger hun jongen op een moment dat er
nog geen maximale hoeveelheid voedsel beschikbaar is (zie Verschuiving in fenologie bij vogels). Dat kan dan weer een gevolg hebben op andere soorten.
De verhoudingen en relaties binnen ecosystemen kunnen hierdoor gedeeltelijk of volledig uit elkaar vallen.
Voorbeeld
De Canadese gans is een invasieve exoot: hij is agressief naar inheemse ganzensoorten, waarvan hij de ideale broedplaatsen en grasvlaktes afneemt.
2.
Het veranderende klimaat heeft een enorme en soms ingewikkelde impact op ecosystemen, soorten en individuen. Een voorbeeld is dat van
koude-extremen.
Het voorkomen van koudere periodes, eventueel laat in de winter of vroeg in de lente, zal niet verdwijnen door klimaatverandering.
Lees er hier meer over.
Voorbeeld
Uit studies blijkt dat planten door de vroeg
startende lente steeds vaker koude-extremen ondervinden
terwijl hun bladeren al ontloken zijn. Door deze
koudegolven na een warmere periode is er tegenwoordig
meer kans op vorstschade dan 30 jaar geleden.
Landbouwers
moeten zich hieraan aanpassen. Fruittelers kunnen
bijvoorbeeld vuurkorven plaatsen wanneer hun fruitbomen
in bloei staan en er een late winterprik voorspeld
wordt.
Een warme periode gevolgd door een koudegolf komt
ook voor vroeg terugkerende vogels vaak als een ernstige
verrassing, omdat ze zo’n winteromstandigheden
niet kennen.
Opvallend hierbij is het verhaal over twee
kraanvogelgroepen die in februari 2021 in een verschillende
richting vlogen: de ene trok zoals elk jaar naar het
noorden, maar kwam een andere groep tegen die door de
koudegolf in Duitsland terug naar het zuiden trok.
Binnen een ecosysteem verandert de fenologie voor elke
soort of in elke omgeving op een andere manier, en soms
onvoorspelbaar. Daarom is het voor wetenschappers
niet eenvoudig om het effect van het verschuiven van de
seizoenen te bestuderen.
Het is belangrijk om daarom zo
veel mogelijk informatie te verzamelen. Om het jaarlijks
uitlopen van bladknoppen te bestuderen, is het voor
wetenschappers bijvoorbeeld een groot voordeel om ook
niet-wetenschappelijk geschoolde burgers mee te betrekken.
Met die achtergrond ontstond het citizen science
project Knappe K(n)oppen.