Leraren hebben veel vragen. Toch vinden ze het heel moeilijk om een goede TR-onderzoeksvraag te formuleren. De Litmustest is een protocol waarmee ze kunnen aftoetsen of hun vraag een goede TR-onderzoeksvraag is. Via hulpvragen helpt de Litmustest om hun vraag verder te verfijnen tot een onderzoeksvraag die onderzoekbaar en relevant voor de klaspraktijk is.

Een ingevulde Litmustest

Hieronder vind je een voorbeeld van een ingevulde Litmustest. Het team van studentleraren heeft hun onderzoeksvraag 2x verfijnd na het doorlopen van de Litmustest. Nadat het team de Litmustest een derde keer doorlopen had, beslisten ze dat ze een goede TR-onderzoeksvraag geformuleerd hadden (de blauwe onderzoeksvraag in onderstaand voorbeeld).

Dit TR-onderzoek kadert in het STEM-project ‘Fermenteren van brood’ voor de leerlingen van de 2e graad - 1e jaar biotechnieken.

Om de Teacher Research-onderzoeksvraag te beantwoorden, hebben leraren data nodig. Om de betrouwbaarheid van de verzamelde data te verhogen, moeten de data op zijn minst op 3 verschillende manieren verzameld worden.

Verzamelde data

Binnen het project ‘Fermenteren van brood’ voor leerlingen van de 2e graad - 1e jaar biotechnieken kozen de studentleraren voor volgende PI-onderzoeksvraag:

"Kan Blended Learning ervoor zorgen dat leerlingen zelfstandiger worden bij het onderzoekend leren? "
Hierbij focus op LPD56 – labovaardigheden en LPD59 – oplossingen voor een probleem ontwikkelen.
Waar moeten we op letten bij het inzetten van Blended Learning voor optimaal leereffect bij de leerlingen m.b.t. onderzoekend leren?’

Om een antwoord op deze onderzoeksvraag te vinden, verzamelden de studentleraren op 5 verschillende manieren data:

Opnames van bepaalde lesonderdelen

Leraren kunnen veel leraren van het bekijken van opnames van bepaalde lesfases.

Onderstaand voorbeeld toont hoe de leerlingen zelfstandig aan de slag gaan aan de hand van een filmpje.

Waarneming:
De leerlingen werken zelfstandig, zijn geconcentreerd en gemotiveerd.

Je kan hieruit besluiten dat het een goede werkvorm is om de leerlingen zelfstandig te laten werken met een filmpje.

Observaties met fieldnotes van verschillende lesfases

De leraren maakten zelf o.a. de volgende observaties:

• 1. De methodiek van ‘Flipping the classroom’ werkt niet zo goed. Verschillende leerlingen hadden de voorbereidende opdracht niet gemaakt. Belonen met punten kan hier misschien helpen.
• 2. Een belangrijk doel van de lessenreeks was om de leerlingen zelfstandiger te leren onderzoeken. Daarom nam de ondersteuning bij de uit te voeren proeven systematisch af:
  • Proef 1: De gistproef
    Bij deze proef kregen de leerlingen het klassieke stappenplan voorgeschoteld.
  • Proef 2: Ideale suiker voor gisting
    Bij proef 2 kregen de leerlingen beperkte instructies via een poster.
  • Proef 3: Invloed van de temperatuur op gisting
    Bij deze proef kregen de leerlingen beperkte instructies via een filmpje.
  We stellen vast dat de leerlingen alle proeven goed kunnen uitvoeren en effectief steeds zelfstandiger worden in het uitvoeren van proeven.
  De methodiek van blended learning (ondersteuning via een poster of een filmpje) blijkt een goede methodiek te zijn om leerlingen zelfstandiger te maken in onderzoekend leren.

Interview met de mentor

De studentleraren namen een interview af met hun mentor om te kijken of de gebruikte methodieken bijdroegen aan het doel dat ze voor ogen hadden, nl. zorgen dat de leerlingen zelfstandiger zijn bij het onderzoeken.

Bekijk de vragenlijst van het interview

We onthouden het volgende:

• Blended learning is een meerwaarde voor de STEM-lessen. Leerlingen leren er zelfstandiger door onderzoeken.
  Blended learning creëert verantwoordelijkheidszin bij de leerlingen

  ---

• Tijdens het afstandsonderwijs werkte de mentor met blended technieken. Daarvoor had ze dat nog nooit gedaan. Daarna is ze het ontwikkelde blended materiaal blijven inzetten in de klas. Leerlingen kunnen op die manier zelfstandiger werken.
• Ze merkte hierbij op dat het inzetten van blended technieken veel voorbereidingstijd vraagt. Er bestaat niet veel kant-en-klaar materiaal.

Analyse van de toetsresultaten

Leerlingen scoorden verrassend goed op de vraag over het bedenken van een onderzoek. De toets toont op die manier aan dat de aangeboden methodiek ertoe bijgedraagt dat leerlingen zelfstandiger kunnen onderzoeken. Ze zijn in staat om zelfstandig een werkwijze te bedenken.
Bekijk de volledige toets

Analyse van de ingevulde werkbundels

De lesbundels waren vaak onvolledig aangevuld. Ook de nauwkeurigheid liet veel te wensen over. Actieve ondersteuning van de leraar bij het noteren is dus noodzakelijk

Conclusies op basis van de verzamelde data

Zelfstandig onderzoeken

Om de leerlingen te leren onderzoeken, werden verschillende methodieken gebruikt:

• het klassieke stappenplan,
• beperkte ondersteuning via een poster,
• ondersteuning via een filmpje.

Blended methodieken (filmpje, poster) blijken de leerlingen effectief te stimuleren in hun zelfstandigheid. We zien dat de leerlingen voor zowel LPD56 – labovaardigheden als voor LPD59 – Oplossingen voor een probleem ontwikkelen een niveau stijgen (zie figuren).

Op het einde van de lessenreeks konden de leerlingen zelf, zonder ondersteuning, een werkwijze bedenken om een onderzoekje tot een goed einde te brengen. Dat wordt bevestigd door onze eigen observaties, de mentor en de toetsresultaten.

Thuisopdrachten en flipping the classroom

Je kan leerlingen thuisopdrachten meegeven, maar het is belangrijk dat de taken in de klas ingeleid worden. Anders zijn er meerdere leerlingen die de taak niet maken.

Een zuiver ‘flipping the classroom’ waar leerlingen eerst volledig zelfstandig een deeltje leerstof doornemen om daarna in de klas verder te werken, is dus geen goede werkvorm voor deze klas. Belonen met punten zou eventueel kunnen helpen.

Notities nemen

Leerlingen groeien in zelfstandigheid mits het inzetten van gepaste (blended) werkvormen, maar het nemen van notities is hierbij een aandachtspunt.

• Werkbundels zijn vaak onvolledig ingevuld. Zelfstandig notities nemen is moeilijk.
• Als er notities genomen worden, zijn ze vaak onnauwkeurig.

Het zou een onderzoeksvraag voor een volgende TR-cyclus kunnen zijn:
‘Hoe stimuleren we leerlingen bij het zelfstandig werken tot het nemen van volledige en correcte notities?’

Binnen OS?! gaat er heel wat aandacht naar de beginsituatie-analyse als eerste deelstap van het vooronderzoek binnen de onderzoekscyclus. Een goed onderzoeksproces kan immers pas plaatsvinden wanneer de beginsituatie van de school goed in kaart gebracht wordt en dit liefst ook vanuit verschillende perspectieven.
Zonder deze verkenningsfase wordt het in de volgende stap erg moeilijk om een goede, haalbare onderzoeksvraag te formuleren.

In deze fase wordt er getracht een goed beeld te schetsen van de schoolse context, de kennis die reeds voorhanden is, de data die reeds wel en niet beschikbaar zijn. Ook belangrijk is om in deze fase af te tasten wat het draagvlak en de draagkracht binnen de school en in het onderzoeksteam is, of alle neuzen in dezelfde richting staan.

TIP

De beginsituatie verkennen gebeurt klassiek in een F2F overleg, maar bepaalde onderdelen hiervan kunnen misschien wel op een ‘Blended Wijze’ aangepakt worden en achteraf besproken. Meningen en standpunten worden soms makkelijker vormgegeven als de teamleden wat tijd hebben om dit rustig te overdenken, anderen durven meer wanneer dit eerst schriftelijk kan. Ook de overlegtijd behapbaar houden kan een reden zijn om digitale tools te gebruiken voor, na of tijdens team-overleg (synchroon of asynchroon).
Het gebruik van een Padlet is hier bijvoorbeeld een mogelijke tool.
Hoe maak en deel je een Padlet?

Context waarmee rekening diende worden gehouden en waarbinnen het praktijkonderzoek van het TDT uit bovenstaande padlet vorm diende worden gegeven:

Het komen tot een onderzoeksvraag is een moeilijke, maar erg belangrijke stap in het praktijkgericht onderzoek.
Het stellen van een onderzoeksvraag is gebaseerd op de huidige situatie en leidt tot uitdagingen voor het hele onderzoeksteam.

In deze stap gaat het team de doelstellingen verhelderen, scherpstellen, afbakenen en concreet maken. Wat onderzoeken we wel en wat niet? Het moet duidelijk worden wat het team op het einde van het traject gerealiseerd wil zien.

Binnen praktijkonderzoek kunnen we 3 soorten onderzoeksvragen onderscheiden

SMART formuleren van de onderzoeksvraag

Bij het formuleren van de onderzoeksvraag hou je zoveel mogelijk rekening met het SMART-principe( ? ) (Specifiek-Meetbaar-Aanvaardbaar-Realistisch-Tijdsgebonden).

Neem hieronder een kijkje:

• hoe de initiële onderzoeksvraag van het onderzoek rond een Blended STEM-project en motivatie de SMART-test aanvankelijk niet doorstond
• en daarna evolueerde naar een SMART geformuleerde onderzoeksvraag

SMART tips

• Download dit leeg sjabloon.
• Maak met het team ook gebruik van deze voorbereidende checklist voor, tijdens en na het formuleren van de onderzoeksvraag.

Het verzamelen van kwaliteitsvolle data is essentieel in een praktijkonderzoek op school. Elk type dataverzameling heeft zijn eigen sterktes en valkuilen.
Gelukkig bestaan er in de literatuur al heel wat erg toegankelijke sjablonen die het team van onderzoekende leraren op weg helpen.

1	Ga zeker eens kijken of er al gestandaardiseerde instrumenten rond het onderzochte thema bestaan.

Over STEM-motivatie bestaan er bijvoorbeeld al enquêtes:

• De Rose-enquête (vanaf p. 41)
• De science motivation questionnaire
• De POST-enquête

Downloads

• Werk/draftdocument van een OS?! team rond het ontwerpen van de nulmeting rond Blended-STEM en motivatie
• Enquête STEM-interesse en motivatie bij leerlingen

2	Er valt heel wat te bekijken in een klas. Lees je dus zeker ook even in wanneer je aan het observeren slaat zodat je weet naar welk gedrag je zal kijken en naar welk gedrag niet en wat je weergeeft in je veldnota’s.

Download de documenten i.v.m. de werkwijze voor het verzamelen van veldnota’s door een (student)leraar in de OS?! rond Blended-STEM en motivatie:

• Methodologie rond observaties maken en veldnota’s rond gedrag
• Sjabloon Observatieschema

Om de betrouwbaarheid en de validiteit van het praktijkgericht onderzoek te vergroten, maken we gebruik van triangulatie.

Wanneer er voldoende data verzameld zijn? worden deze geanalyseerd met het oog op het vinden van antwoorden op de onderzoeksvraag en het trekken van conclusies.

1	Vergeet niet om de data van de nulmeting en eindmeting naast elkaar te leggen.

Een voorbeeld van 1 van de vragen bij nul-en eindmeting uit de OS?! rond Blended-STEM en motivatie.
De nulmeting werd gedaan voor aanvang van het Blended STEM-project en de eindmeting erna.

2	Het is soms relevant om de data op te splitsen in jongens en meisjes gezien de te lage instroom van meisjes in STEM-studierichtingen in het secundair en hoger onderwijs.

Een voorbeeld uit dezelfde OS?! school rond Blended-STEM en motivatie. Merk op dat het antwoord van de meisjes uit deze klas dezelfde internationale trend volgt!

Concluderen = leren

Enkele highlights uit het Blended-STEM project rond motivatie

Hieronder enkele data die leidden tot deze conclusie.

• In hoeverre het zeer leerlinggerichte thema (‘Survival’) doorheen het project of de blended aanpak doorslaggevend waren, is onvoldoende uit de data te halen. Dat het project bij heeft gedragen aan de STEM-motivatie is wel duidelijk.
• Het verhoogde STEM-zelfvertrouwen bleek bij verdere analyse vooral bij de meisjes te zijn.
• De blended aanpak heeft alvast geen negatief effect gehad op de leerlingen, wel in tegendeel en dat is mooi meegenomen voor de leerkrachten m.b.t. de verdere vormgeving van de STEM-lessen en het leren van de leerlingen.

Op zich lijken er weinig verschillen tussen beide groepen op basis van Fig.1.
Analyseren we echter de inhoud van elke les uit het project dan blijkt dat:

• de lessen waarin er ook diende te worden ontworpen
• en waarbij eerder technische vaardigheden dienden te worden aangeleerd en daarna ingezet
• dit zijn lessen deel 2 en deel 4 (oranje en geel in Fig.1)
• de leerlingen uit de Blended groep duidelijk aangaven meer te hebben geleerd in die lessen dan de leerlingen uit de klassieke groep

Een mogelijke verklaring is dat het gebruik van expertfilmpjes en video-handleidingen die op eigen ritme kunnen bekeken, herbekeken en verwerkt worden met de verwerkingsopdrachten, activerender en stimulerender is voor de leerlingen dan klassikaal kijken en daarna in een werkbundel duiken.

  Video-opnames

Deze hypothese wordt mogelijks ondersteund na analyse van de video-opnames van die lessen waar de leerlingen in de blended groep duidelijk actiever en interactiever bezig zijn met de filmpjes en opdrachten die dienden als voorbereiding op het ontwerp dan de leerlingen in de klassieke groep die passiever en onaandachtiger waren.

2 korte fragmentjes uit deel 2 rond scheidingstechnieken toepassen en ontwerpen bij waterzuivering in survivalcontext in de blended groep en in de klassieke groep:

Nuanceer!

• Waak erover om niet te snel te veralgemenen en nuanceer de resultaten vooraleer voorbarige conclusies te trekken.
• Reflecteer samen en bedenk dat onverwachte, tegenvallende resultaten ook tot bepaalde conclusies en reflecties kunnen leiden.

Uiteraard is het fijn wanneer er na het onderzoek een antwoord komt op de onderzoeksvraag. Toch is het geen drama indien er geen of een onvolledige conclusie is. Wel belangrijk is om de laatste fase van het praktijkgericht onderzoek, de terugkoppeling , hoe dan ook niet over te slaan en voldoende stil te staan bij het gedane onderzoek. Het is belangrijk om de onderzoekscyclus te sluiten en wie weet, misschien zelfs opnieuw te doorlopen.

• Hoe kan de conclusie leiden tot een aanpassing of implementatie in de beroepspraktijk ter versterking van het leren van de leerlingen?
• Onderzoeken we verder? Willen we meer te weten komen?
• Werpen de resultaten een nieuwe onderzoeksvraag op?
• Wat hebben we geleerd? Ook als de onderzoeksvraag (gedeeltelijk) onbeantwoord bleef zijn er zeker elementen die hebben verbaasd, inzichten die zijn verworven, ervaringen die dienen worden meegenomen

Terugkoppelen betekent ook delen. Deel de resultaten van het onderzoek met alle betrokken actoren, maar ook met de school in haar geheel. Binnen OS?! koppelen de deelnemende scholen en studenten eveneens terug naar elkaar in een slotevent.

  Video-opnames

In de onderzoekende school rond Blended STEM en motivatie werd er na het doorlopen van het Blended-STEM project ook met de leerlingen teruggeblikt. De resultaten en de vergelijking van de nul-en eindmeting werden ook naar de leerlingen teruggekoppeld.